Deze studie wil een overzicht bieden van de bestaande prijsinstrumenten, waaronder fiscale, omdat de prijs van energieproducten een belangrijke motor is voor het veranderen van consumptiepatronen en het behalen van de Belgische klimaatdoelstellingen. Het rapport, een aanvulling op de eerder gepubliceerde Federale Inventaris van Subsidies voor Fossiele Brandstoffen, geeft aan dat er de komende jaren hervormingen in de koolstof- en energiebelastingen nodig zullen zijn om de overgang naar een klimaatneutrale economie mogelijk te maken.
Accijnzen spelen een belangrijke rol in de finale energieprijs, maar het niveau ervan verschilt sterk tussen sectoren en energieproducten. De huidige prijzen, belastingen en kosten van fossiele brandstoffen en elektriciteit geven duidelijk verstoorde prijssignalen: dat is het geval in de transportsector door de gedeeltelijke terugbetaling van accijnzen op professionele diesel voor vrachtvervoer, bussen en taxi's, en in de gebouwensector, waar de accijnzen op elektriciteit hoger zijn dan die op fossiele brandstoffen, waardoor investeringen in warmtepompen ontmoedigd worden.
Bovendien verschillen de prijssignalen voor sommige groepen en subsectoren omdat ze specifieke voordelen krijgen om sociale, competitiviteits- of andere redenen, wat neerkomt op subsidies voor fossiele brandstoffen die de overstap naar duurzamere alternatieven ontmoedigen. En we zien ook een verscheidenheid aan energiebelastingen en subsidies op regionaal niveau. Deze verschillende beleidsmaatregelen creëren incoherenties met het federale beleid en maken het ook moeilijker om de gecombineerde impact van alle beleidsmaatregelen te beoordelen.
Het effect van het belastingbeleid op de overheidsinkomsten
Het rapport vestigt de aandacht op de impact van het belastingbeleid op de overheidsinkomsten. In 2021 bedroegen de federale energiebelastinginkomsten en de inkomsten uit het EU-emissiehandelssysteem (EU ETS) samen €9,7 miljard. Daarbij leiden de huidige verlagingen en vrijstellingen van accijnzen, de verlaagde btw-tarieven en andere fiscale voordelen momenteel al tot lagere overheidsinkomsten.
Het benadrukt ook dat het klimaatbeleid en de transitie naar een klimaatneutrale samenleving een dubbel effect hebben op de overheidsinkomsten: sommige inkomsten zullen geleidelijk verdwijnen naarmate fossiele brandstoffen worden afgebouwd, maar tegelijk kan het klimaatbeleid, bv. een koolstoftarifering, nieuwe bronnen van overheidsinkomsten genereren.
Bovendien wijst het op de impact van verschillende nieuwe beleidsmaatregelen op het gebied van energie- en koolstofbelasting die de komende jaren van kracht zullen worden. Zo heeft bv. de Europese Unie beslist om in 2027 een tweede emissiehandelssysteem (EU ETS2) op te starten, wat in de eerste zes jaar tot €6 miljard aan nieuwe inkomsten voor België kan genereren.
