Naar een Gemeentefonds 2.0: Tussentijds rapport: selectie en operationalisering van indicatoren

Het Gemeentefonds is de voornaamste financieringsstroom voor gemeenten in Vlaanderen vanwege de Vlaamse overheid. Met een totaalbedrag van € 2.964.814.000 in 2022 staat het fonds in voor zo’n kwart van de inkomsten van lokale besturen. Het hoofddoel van het fonds is om financiële middelen over lokale besturen te herverdelen zodat hun basiswerking gegarandeerd is, en dit met inachtname van grote intergemeentelijke
verschillen in bestedingsdruk en belastingbasis. Er is echter toenemende kritiek op …

Het Gemeentefonds is de voornaamste financieringsstroom voor gemeenten in Vlaanderen vanwege de Vlaamse overheid. Met een totaalbedrag van € 2.964.814.000 in 2022 staat het fonds in voor zo’n kwart van de inkomsten van lokale besturen. Het hoofddoel van het fonds is om financiële middelen over lokale besturen te herverdelen zodat hun basiswerking gegarandeerd is, en dit met inachtname van grote intergemeentelijke
verschillen in bestedingsdruk en belastingbasis. Er is echter toenemende kritiek op de huidige verdelingssleutel van het fonds. 

Dit tussentijds rapport kadert in een onderzoek naar de hervorming van het huidige Gemeentefonds naar een ‘Gemeentefonds 2.0’. Het rapport heeft als centrale doelstelling een analyse te maken van de  indicatoren die in het huidige Gemeentefonds gehanteerd worden, en op basis daarvan mogelijke  alternatieve indicatoren aan te dragen. In hoofdstuk 2 overlopen we daarom voor elk van de dimensies de huidige en mogelijke alternatieve indicatoren die in een geactualiseerde verdeelsleutel een plaats kunnen krijgen. De selectie van alternatieven berust daarbij voornamelijk op een analyse van de tekortkomingen van de huidige indicatoren, op de conclusies die naar voren kwamen uit de focusgroepen (De Roover et al., 2022) en op vergelijkend internationaal onderzoek (Bombeeck & Smolders, 2022). We nemen daarbij vooral de indicatoren voor de centrumfuncties onder de loep. 
Ook voor de sociale dimensie, de open ruimte dimensie en de dimensies voor basisfinanciering en mogelijke nieuwe uitdagingen bekijken we enkele alternatieve indicatoren. De fiscale dimensie laten we ongemoeid. Naast een selectie van alternatieve indicatoren heeft ook de manier waarop een combinatie van één of meerdere van deze indicatoren tot een robuuste indicator per dimensie kan worden opgebouwd implicaties voor de eindverdeling. Denk bijvoorbeeld aan de voorafnames waar enkel een selecte groep gemeenten aanspraak op maakt en criteria waar alle gemeenten een gelijke toegang toe hebben. We gaan daarom ook in op hun operationalisering. Hoofdstuk 3 bundelt onze suggesties voor de alternatieve indicatoren.